بخشش یا انتقام؟

در دنیایی بهتر

امسال از بین پنج نامزد نهایی  بهترین فیلم خارجی، «در دنیایی بهتر» به کارگردانی «سوزان بیر» بود که به عنوان برنده اسکار انتخاب شد. این کارگردان 51 ساله دانمارکی پیش از این برای فیلم «بعد از عروسی» در سال 2006 نامزد این جایزه شده بود. «در دنیایی بهتر» آشکارا فیلمی اخلاقی است بر اساس دوگانه بخشش – انتقام که این دوگانگی، در روایت و رابطه شخصیت ها هم خودش را نشان می دهد. اگر شما در برابر این دو نوع نگاه قرار بگیرید که:

نظریه اول- اگر پاسخ ما به مهاجم به اندازه کافی محکم باشد، دیگر برای همیشه از او در امان خواهیم بود.

یا

نظریه دوم- پاسخ دادن خشونت با خشونت ما را به دنیای بهتری نمی رساند.

فکر نمی کنم برای انتخاب، خیلی تردید کنید ولی آیا در همه «موقعیت»ها می توان به همین راحتی حکم صادر کرد؟

دو خانواده ساکن دانمارک شخصیت های اصلی داستان را تشکیل می دهند:

«کریستین» و پدرش «کلاوس»، منبع عکس

«کریستین» به تازگی مادرش را که مبتلا به سرطان بوده، از دست داده و به همراه پدرش به دانمارک آمده تا در خانه مادر بزرگ زندگی کنند. اگر فیلم «فیل» ساخته «گاس ون سانت» را دیده باشید بهتر می توانید او را درک کنید. خوب به چهره معصومش نگاه کنید، واقعا به او می آید که همکلاسی اش را تا حد مرگ بزند و با چاقوی شکاری تهدیدش کند که دفعه دیگر او را می کشد؟ یا اینکه بخواهد یک ماشین را با بمب دست ساز منفجر کند؟ تازه آن هم در کشوری مثل دانمارک. بله، او طرفدار پرو پا قرص نظریه اول است یعنی دفاع پیشگیرانه خیلی قاطع. یکی از دوگانه های فیلم دوگانه کریستین-پدر است. او پدرش را دروغگو و مقصر در مرگ مادرش می داند و اصلا هم خیال «بخشش» او را ندارد.

ماریان (راست) و آنتون (چپ)، منبع عکس

خانواده دوم، خانواده سوئدی تبار ساکن دانمارک، در آستانه فروپاشی است. «ماریان» در گفتگوی تلفنی با شوهرش «آنتون»، در جواب عذرخواهی او می گوید خیلی دلش می خواهد ولی توانایی «بخشش» او را ندارد: دوگانه ماریان-آنتون. نظریه دوم طرح شده در فیلم یعنی نظریه کنارگذاشتن خشونت، توسط «آنتون» رهبری می شود، پزشکی که برای بهتر شدن دنیا، بین دانمارک و یک کمپ پناهجویان در آفریقا در رفت وآمد است: دوگانه دانمارک-آفریقا. بیمارانی که او درمان می کند تجسم کامل بدبختی و فقر هستند که مالاریا مهربان ترین دشمن آنهاست. زنان حامله ای که شکمشان توسط رئیس اشرار منطقه دریده می شود، به خاطر شرط بندی او روی جنسیت جنین، از دیگر بیماران  «آنتون» هستند. در مقابل همچین هیولایی یا به تعبیر مردم کمپ، شیطان، شما هنوز به عدم خشونت پایبند می مانید؟

کریستین (راست) و الیاس (چپ)، منبع عکس

«الیاس» پسر بزرگ «ماریان» و» آنتون»، همیشه مورد اذیت و آزار یکی از قلدرهای مدرسه است تا اینکه دفاع خشونت بار «کریستین» از او، مشکل را حل می کند. «الیاس» بین نظریه «کریستین» -خشونت- و نگاه پدرش «آنتون» – عدم خشونت – در نوسان است.

گردش «کریستین» با پدر و برادر «الیاس»، منبع عکس

«آنتون» در سکانسی که می خواهد با بچه ها به قایق سواری برود (عکس بالا)، مورد دعوای لفظی آدم بی سرو پایی قرار می گیرد و از او سیلی می خورد اما در میان ناباوری و عصبانیت بچه ها، تلافی جویی نمی کند. می گوید آن وقت من هم مثل او بی سر و پا می شوم، همانطور که در میان شگفتی مردم کمپ، قبول می کند تا پای رییس اشرار را معالجه کند.

رییس اشرار، منبع عکس

اما موضوع به این سادگی به نظر نمی رسد. وقتی این آدم شرور بر جنازه زنی که تازه روی تخت درمانگاه از دنیا رفته، دکتر را دست می اندازد و از تجاوز به آن زن حرف می زند، به اصطلاح، دیگر آن روی «آنتون» بالا می آید:

«آنتون» مرد شرور را به دست مردم کمپ می سپارد، منبع عکس

نتیجه این کار کشته شدن قاتل، در یورش دسته جمعی مردم کمپ است. درست در همین موقع و در دانمارک، «کریستین» و «الیاس» توافق می کنند که فردا صبح زود، ماشین مرد بی سروپایی را که با «آنتون» درگیر شده بود منفجر کنند. عملیاتی که در آن «الیاس» با خوش شانسی از مرگ نجات پیدا می کند. داستان در انتها ختم به خیر می شود: «ماریان» بالاخره «آنتون» را می بخشد و «کریستین» هم که در آستانه خودکشی توسط «آنتون» نجات میابد، به آغوش پدر می رود. اما آفریقا چه می شود؟ آنجا هنوز بچه ها را می بینیم که با شمشیرهای چوبی بازی می کنند و دنبال وانت دکتر می دوند تا او توپی برایشان پرتاب کند.

«در دنیایی بهتر» داستان غیر قابل پیش بینی و شوک آوری ندارد آن طور که مثلا در فیلم «شعله ها«، رقیب کانادایی (مونترالی) این فیلم در اسکار، دیدیم. بعضی از منتقدان هم آن را به خاطر  آنچه ساده سازی مسائل نامیده اند ملامت کرده اند و به خصوص از تصویر مرد «سفید پوست – غربی» که به نجات «توده های بی نام سیاهپوست» می رود، انتقاد کرده اند (اینجا). اما در این میان منتقدان زیادی از این فیلم تمجید کردند و تصویر دقیق بحران کودکان – والدین در آن را ستودند، چیزی که هالیوود فقط می تواند خواب آن را ببیند(لوس آنجلس تایمز).

«آنتون» و پسران مشغول هوا کردن بادبادک، منبع عکس

من با نظر این منتقد موافقم (اینجا) که می گوید: «… خطای فاحشی در فیلم وجود ندارد. بازی ها خوبند، فیلم دارای نماهای دور شکوهمند است و پرسش های اخلاقی مهمی را طرح می کند…» خلاصه اینکه از فیلم های دیدنی امسال است.